Wanneer je ten oosten van Chania de hoofdweg verlaat en richting Kalyves, Almyrida of Georgioupoli rijdt, verandert alles plotseling. Het lawaai van de nationale weg verstomt, de zee verschijnt in flitsen, en de lucht vult zich met de geur van sinaasappels, wilde kruiden en houtrook. De heuvels golven zacht naar de Witte Bergen, doorkruist door groene valleien en echte rivieren die zelfs in de droge maanden blijven stromen. Dit is Apokoronas, een regio waar veel mensen aan voorbij rijden op weg naar ‘bekendere’ plaatsen – terwijl het net zoveel geschiedenis en karakter bezit als elke andere plek op Kreta.
Apokoronas ligt ten oosten van Chania en strekt zich uit van de Souda-baai en het schiereiland Akrotiri in het westen tot de grens van de regio Rethymno in het oosten. In het zuiden rijzen de Witte Bergen op, en in het noorden vind je stranden en kleine havens. Daartussen liggen dorpen met stenen huizen, pannendaken en smalle straatjes – elk met zijn eigen verhaal. Dit is een van de groenste landschappen van het eiland, maar het heeft door de eeuwen heen ook piratenaanvallen, belegeringen, Ottomaanse represailles en Duitse bezetting doorstaan. En toch heeft het zijn rustige, vriendelijke karakter behouden.
Wat volgt is een reis door Apokoronas, door de tijd heen. Stel je voor dat je aan een tafeltje onder een plataan zit in een dorpscafé, terwijl iemand je uitlegt wat je om je heen ziet: van oude heuveltoppen tot meren, kloven en het harde gevecht om vrijheid.
Een landschap geschreven in groen
De vorm van Apokoronas vertelt veel over de geschiedenis. De regio is een breed gebied dat vanaf de noordelijke uitlopers van de Witte Bergen naar de zee afloopt, in zachte golvende lijnen. Lage heuvels, vaak begroeid met pijnbomen of cipressen, liggen boven valleien vol sinaasappel-, olijf- en rietbomen.
Twee dingen vallen meteen op:
1. Water
Hoewel Kreta niet bijzonder waterrijk is, voelt Apokoronas bijna weelderig aan.
De rivier Kiliaris (in de oudheid Pyknos), gevoed door bronnen bij Stylos, Samonas en dorpen hoger in de bergen, stroomt door een groene vallei naar zee bij Kalyves.
Ook de beek Almyros en zijn zijarmen irrigeren velden en citroenboomgaarden. Zelfs in de late zomer vind je hier vaak heldere poelen onder platanen en kabbelende beekjes.
2. Het meer van Kournas
In een komvormig dal, dicht bij Rethymno, ligt de enige grote natuurlijke zoetwatermeer van Kreta. Het water kleurt van diepblauw tot donkergroen, afhankelijk van het licht. Het meer was waarschijnlijk al in oude tijden een heilige plek, lang voordat er kerken stonden.
Langs de kust veranderen groene heuvellandschappen opnieuw in zandbaaien en lage landtongen. Georgioupoli, Kalyves en Almyrida liggen bij riviermondingen of natuurlijke baaien. Landinwaarts verdwijnt de zee weer uit beeld, en voel je meteen de rust van het platteland. Aan de zuidzijde vormen de Witte Bergen vrijwel altijd een heldere achtergrond – in de winter en lente wit van de sneeuw.
Deze combinatie van vruchtbaarheid en beschutting trok al duizenden jaren mensen aan – maar ook indringers die de controle wilden over land, wegen en havens.
Van neolithische boeren tot de macht van de Minoërs
Lang voordat er geschreven geschiedenis was, bewerkten kleine gemeenschappen hier al het land. Archeologische vondsten tonen aan dat neolithische mensen hier duizenden jaren vóór de paleiscultuur van Knossos en Phaistos leefden. Apokoronas, met zijn waterbronnen en zachte hellingen, was ideaal voor deze vroege settlers.
Tijdens de bloeitijd van de Minoïsche beschaving speelde de regio een belangrijke rol. Het lag strategisch tussen handelsroutes naar Kydonia (bij Chania) en paden die het binnenland verbonden met zuidelijke havens. De Minoërs en later de Myceners hadden voedsel, hout en veilige routes nodig – en Apokoronas kon dat bieden.
Overal in de regio zijn sporen van minoïsche aanwezigheid teruggevonden: aardewerk, graven en fragmenten onder latere gebouwen.
Aptera – de antieke stad boven de Souda-baai
De belangrijkste archeologische site in de regio is Aptera, hoog op een plateau boven Souda. Vanaf de stadsmuren zie je heel Apokoronas, de baai en de bergen.
Aptera was in de archaïsche tijd al een belangrijke stad en groeide uit tot een van de machtigste stadstaten van Kreta. Het sloeg eigen munten en had havens onder controle.
Vandaag kun je:
-
tussen Romeinse cisterne wandelen,
-
in gewelfde kamers staan,
-
het antieke theater zien,
-
de Byzantijnse kloosterresten bekijken.
Aptera toont hoezeer Apokoronas verbonden was met grote gebeurtenissen rond de Middellandse Zee.
Een verloren stad: Ippokoronion
Er bestond ooit een stad genaamd Ippokoronion, waarschijnlijk op een heuvel dichtbij de kust. De locatie is onzeker, maar de naam bleef eeuwenlang leven – uiteindelijk evoluerend tot ‘Apokoronas’. Zo gaf een verdwenen stad haar naam aan de regio.
Byzantijnen, Arabieren en vroeg dorpsleven
Onder Byzantijnse heerschappij kreeg het christendom meer invloed, kerken verrezen op heuvels en in dorpen.
In de 9e eeuw veroverden Arabieren Kreta, wat tot onrust leidde. Volgens overlevering werden sommige dorpen (zoals Vamos) beïnvloed door Arabische settlers.
Na de Byzantijnse herovering bloeide het dorpsleven opnieuw op. Kleine kerken, veel daarvan nog steeds te zien, stammen uit deze tijd.
Veneziaanse forten en kustcontrole
In de 13e eeuw kwam Kreta onder Venetiaanse heerschappij. De Souda-baai was strategisch enorm belangrijk. Op de heuvel bij Kalyves bouwden de Venetianen het fort Castel di Apicorno. Het werd het centrum van een bestuurlijke regio en gaf zijn naam aan het gebied.
In die tijd ontstonden ook veel van de stenen huizen, wijnkelders en olijfolie-installaties die je nog in dorpen als Vamos en Gavalochori terugziet.
Ottomaanse overheersing en verzet
Vanaf 1645 veroverden de Ottomanen Kreta.
De regio bleef vruchtbaar en strategisch belangrijk, maar verzette zich fel. Apokoronas lag tussen de strijdersdorpen van Sfakia en de baai van Souda – een gevaarlijke positie.
De Vafeitiko-kloof en de Kryonerida-grotten waren schuilplaatsen tijdens de Griekse Onafhankelijkheidsoorlog, waar vele burgers werden gedood.
Asi Gonia stond bekend als een dorp van felle strijders.
In de late 19e eeuw werd Vamos de hoofdstad van een groot Ottomaans district – een bewijs van zijn belang.
De opstand van 1896 hier leidde tot internationale interventie en uiteindelijk tot de vereniging van Kreta met Griekenland in 1913.
Oorlog, bezetting en lokale helden
Tijdens de Tweede Wereldoorlog landden Duitse troepen op Kreta. Toen zij richting Souda oprukten, lag Apokoronas op hun route.
Op de Drapanon-heuvel bij Kokkino Chorio bouwden de Duitsers een enorm bunkercomplex (Drapanokefala). Dorpsbewoners werden gedwongen mee te werken.
Toch bloeide hier verzet op:
-
bewoners smokkelden wapens en berichten,
-
leidden geallieerden door de bergen,
-
en verstopten voedsel en mensen.
De jonge herder George Psychoundakis werd een legendarische koerier, wiens memoires een uniek beeld geven van die tijd.
Nog steeds vind je bunkers, gedenktekens en crashlocaties in de regio.
Dorpen die de geschiedenis dragen
Apokoronas bestaat niet uit losse bezienswaardigheden, maar uit dorpen met een eigen karakter.
Vamos
Historisch belangrijk, tegenwoordig levendig en cultureel. Gerestaureerde huizen, cafés, scholen, gezondheidscentrum.
Klooster van Agios Georgios – Karydi
Bekend om zijn historische olijfoliepers en rustgevende sfeer.
Gavalochori
Byzantijnse wortels, een mooi Folkloremuseum, en bekend om Kopaneli-kantklossen.
Plaka – Almyrida – Kalyves
Charmante kustdorpen, elk met eigen sfeer. Kalyves heeft een riviermonding; Almyrida is geliefd bij families; Plaka is sfeervol en hoger gelegen.
Kokkino Chorio
Rustig, maar met Duitse bunkers en bekend door de film Alexis Zorbas.
Paidochori, Neo Chorio, Souri, Stylos
Landelijke dorpen tussen boomgaarden, waar het dorpsleven nog authentiek is.
Vryses
Hoofddorp met water, platanen en tavernes boven de rivier.
Asi Gonia
Traditioneel herdersdorp met sterke identiteit en indrukwekkende feesten.
Landbouw, rivieren en het meer
Olijfbomen, wijngaarden en citrusbomen bepalen het landschap.
Het Kournas-meer, de Kiliaris-rivier en talloze bronnen maken het gebied vruchtbaar.
Zelfs in augustus blijft het langs de waterlopen groen.
Langs de kust blijven strandplaatsen zoals Georgioupoli en Almyrida populair, maar rustige baaitjes zijn nooit ver weg.
Nieuwe bewoners en veranderende dorpen
In de laatste decennia kwamen steeds meer buitenlanders hier wonen:
-
sommigen kochten een vakantiewoning,
-
anderen vestigden zich hier permanent,
-
veel van hen integreren actief in de dorpsgemeenschappen.
Dorpshuizen werden gerestaureerd, cafés bleven het hele jaar open, culturele activiteiten en wandelgroepen ontstonden. Natuurlijk leidt dit ook tot discussies over water, bouwstijl en traditie – zoals in elke groeiende gemeenschap.
Apokoronas als gevoel én als idee
Apokoronas heeft een symbolische plek gekregen in het beeld van het Kretenzische dorpsleven:
-
de romantiek van Alexis Zorbas in Kokkino Chorio,
-
het idee van “het groene hart van Kreta”,
-
de combinatie van eenvoud, schoonheid en diepgang.
Maar onder deze zachtheid ligt een geschiedenis vol strijd, moed en veerkracht.
Waarom Apokoronas leren kennen?
-
Het is Kretenzische geschiedenis in miniatuur – van neolithische grotten tot Venetiaanse forten, Ottomaanse torens en Duitse bunkers.
-
De natuur bepaalt het leven – bergen, valleien, rivieren, het meer en de zee vormen een uniek landschap.
-
Traditie leeft hier nog echt – kantklossen, olijfolieproductie, feesten, lokale gerechten en herdersleven bestaan naast moderne cafés en wijnproeverijen.
-
Het gevoel van er zijn – onder een plataan zitten in Vryses, de ochtendzon op het Kournas-meer, het roze avondlicht op de Witte Bergen, de warmte van dorpsgroeten.
Apokoronas dringt niet op de voorgrond. Het wacht geduldig – en beloont wie de tijd neemt om het te leren kennen.